اشعار آرزو حاجی خانی
از مجموعه های چاپ شدهاشعار آرزو حاجی خانی
از مجموعه های چاپ شده
نقد، کاری به جز دلت
نقد این شعر از : امیرعلی سلیمانی
در این یادداشت مروری نقادانه خواهیم داشت به سه اثر از دوست شاعر سرکار خانم آرزو حاجی‌خانی، از آن جا که برای اولین بار است برای پایگاه نقد شعر اثر ارسال کرده‌اید از طرف خودم و همکارانم ورود شما را خوشامد می‌گویم، امیدوارم حضور در این پایگاه برای شما مفید باشد.
ابتدا در خصوص سوالی که در پایان شعرها فرموده‌اید عرض کنم جواب قطعی ندارد، یعنی آینده یک شاعر را نمی‌توان پیش‌بینی کرد، چه بسیار شاعرانی که شروعی بسیار خوب داشته‌اند و در میانه راه به کل شعر را کنار گذاشته‌اند و چه بسیار شاعرانی که متوسط بودند و به ناگاه در میانه راه پیشرفت چشمگیری داشته‌اند، پس نمی‌توان با جوابی کلی و قطعی به سراغ این ماجرا رفت، پیشرفت در شعر مدیون دو نکته است یکی استعداد ذاتی و دیگری تلاش و کوشش، باید به هر دوی این مولفه‌ها دقت کرد، زیرا هر کدام در جایی نجات دهنده اثر خواهند بود، همیشه در حال نوشتن باشید و دست از قلم برندارید. در خصوص استعداد ذاتی و قریحه باید گفت که آن چه از سطح آثار شما بر می‌آید این است که از این توان بالقوه برخوردار هستید صرفا باید با مولفه دوم آن را رشد بدهید، آن چه در سر شما می‌گذرد مهم نیست مهم آن است که به عنوان مخاطب بر صفحه کاغذ نقش می‌بندد و به مخاطب عرضه می‌شود. اشتباه اکثر افراد در این زمینه این است که فکر می‌کنند باید در انتظار الهام به سر ببرند تا شعری بنویسند، در حالی‌که هر چه بیشتر تمرین کنید و همراه با خواندن شعر دیگران، خودتان هم بنویسید، هر چند بدون ساختار و نامناسب و بی‌معنی اما در نهایت می‌توانید از دل همین تمرین‌ها به چیزی که می‌خواهید برسید.
به خودتان اجازه دهید که گاهی بد بنویسید اما از نوشتن دست نکشید. نمی‌گوییم تمام روز خود را پشت میز نشسته و صرف نوشتن کنید اما یک روال نوشتاری مشخص داشته و به آن پای‌بند باشید.
مثلاً برای خودتان تعیین کنید که روزی دو جمله بنویسید و به هر طریقی این کار را انجام دهید. نوشتن روزانه مهارت‌های شعری شما را بهبود بخشیده و تقویت می‌کند.
بعضی افراد صبح‌ها حال خوبی برای نوشتن دارند بعضی عصر و بعضی شب، مهم این است که زمان خودتان را پیدا کنید و ببینید چه چیزهایی به شما امکان سرودن یک شعر خوب می‌دهد. می‌گویند ویکتور هوگو به محض بیدار شدن از خواب، ایستاده به سمت میز می‌رفت و شروع به نوشتن رمان یا شعری می‌کرد.
گاهی می‌توانید از موضوعات خیلی ساده در زندگی و محیط اطراف خود، مثل روند شغلی‌تان، اسباب‌بازی فرزندتان، گلدان گل روی میزتان و… ایده گرفته و خود آن را در ذهن بپرورانید.
این نکات از نقدشعرهای شما بسیار جدی‌تر و مهم‌تر به نظرم آمد، شاید با توجه به این نکات بتوانید شعرهایی بهتر بنویسید، شما پنج سال سابقه سرودن دارید، اگر بخواهیم بی تعارف باشیم سطح این شعرها برای شاعری که پنج سال می‌نویسید از نظر مخاطب سخت‌گیری چون من راضی کننده نیست، هر چند اصول اولیه نوشتن را بلدید اما مشکلات زبانی، مشکلات دستوری و صد البته کلیشه‌ای بودن مضمون به شعر شما آسیب زده است، تا آن جا که زندگی به شما فرصت می‌دهد کتاب بخوانید و تمرین شاعری کنید بدون تردید به زودی از شما شعرهای بهتری خواهم خواند.
با آرزوی توفیق.
ابتدا در خصوص سوالی که در پایان شعرها فرموده‌اید عرض کنم جواب قطعی ندارد، یعنی آینده یک شاعر را نمی‌توان پیش‌بینی کرد، چه بسیار شاعرانی که شروعی بسیار خوب داشته‌اند و در میانه راه به کل شعر را کنار گذاشته‌اند و چه بسیار شاعرانی که متوسط بودند و به ناگاه در میانه راه پیشرفت چشمگیری داشته‌اند، پس نمی‌توان با جوابی کلی و قطعی به سراغ این ماجرا رفت، پیشرفت در شعر مدیون دو نکته است یکی استعداد ذاتی و دیگری تلاش و کوشش، باید به هر دوی این مولفه‌ها دقت کرد، زیرا هر کدام در جایی نجات دهنده اثر خواهند بود، همیشه در حال نوشتن باشید و دست از قلم برندارید. در خصوص استعداد ذاتی و قریحه باید گفت که آن چه از سطح آثار شما بر می‌آید این است که از این توان بالقوه برخوردار هستید صرفا باید با مولفه دوم آن را رشد بدهید، آن چه در سر شما می‌گذرد مهم نیست مهم آن است که به عنوان مخاطب بر صفحه کاغذ نقش می‌بندد و به مخاطب عرضه می‌شود. اشتباه اکثر افراد در این زمینه این است که فکر می‌کنند باید در انتظار الهام به سر ببرند تا شعری بنویسند، در حالی‌که هر چه بیشتر تمرین کنید و همراه با خواندن شعر دیگران، خودتان هم بنویسید، هر چند بدون ساختار و نامناسب و بی‌معنی اما در نهایت می‌توانید از دل همین تمرین‌ها به چیزی که می‌خواهید برسید.
به خودتان اجازه دهید که گاهی بد بنویسید اما از نوشتن دست نکشید. نمی‌گوییم تمام روز خود را پشت میز نشسته و صرف نوشتن کنید اما یک روال نوشتاری مشخص داشته و به آن پای‌بند باشید.
مثلاً برای خودتان تعیین کنید که روزی دو جمله بنویسید و به هر طریقی این کار را انجام دهید. نوشتن روزانه مهارت‌های شعری شما را بهبود بخشیده و تقویت می‌کند.
بعضی افراد صبح‌ها حال خوبی برای نوشتن دارند بعضی عصر و بعضی شب، مهم این است که زمان خودتان را پیدا کنید و ببینید چه چیزهایی به شما امکان سرودن یک شعر خوب می‌دهد. می‌گویند ویکتور هوگو به محض بیدار شدن از خواب، ایستاده به سمت میز می‌رفت و شروع به نوشتن رمان یا شعری می‌کرد.
گاهی می‌توانید از موضوعات خیلی ساده در زندگی و محیط اطراف خود، مثل روند شغلی‌تان، اسباب‌بازی فرزندتان، گلدان گل روی میزتان و… ایده گرفته و خود آن را در ذهن بپرورانید.
این نکات از نقدشعرهای شما بسیار جدی‌تر و مهم‌تر به نظرم آمد، شاید با توجه به این نکات بتوانید شعرهایی بهتر بنویسید، شما پنج سال سابقه سرودن دارید، اگر بخواهیم بی تعارف باشیم سطح این شعرها برای شاعری که پنج سال می‌نویسید از نظر مخاطب سخت‌گیری چون من راضی کننده نیست، هر چند اصول اولیه نوشتن را بلدید اما مشکلات زبانی، مشکلات دستوری و صد البته کلیشه‌ای بودن مضمون به شعر شما آسیب زده است، تا آن جا که زندگی به شما فرصت می‌دهد کتاب بخوانید و تمرین شاعری کنید بدون تردید به زودی از شما شعرهای بهتری خواهم خواند.
با آرزوی توفیق.
نقد از فصل سوفیات
شاعر : آرزو حاجی خانی
عنوان شعر اول : از فصل سوفیات، ص۹۲
روسری ام را به باد دادم
به سمت تو
و خانه ات
که بی ریا و صمیمی بود
ترانه های آبشار
برلبهایت ریخت
پنجره ها را بستیم
وپرده ها را...
عریان شدیم از تمام آرزوهامان
رودخانه ها
به من رسید
با سدهایی که مردمانت
اشتباه کردند وزدند!
داریم از تمام جهان می رویم،
دیگر دنیا به هیچ کس برازنده نیست
عنوان شعر دوم : از فصل سوفیات، ص۸۱
توی دستهای کبود جهان
آرزوی روزهای کودکی ات
در اسارت ِخودش
فقط به تو فکر می کرد.
بزرگ شدی
و نمیشود با تو راه آمد
با نبودنت هم
هیچ قصه ای
آرام نمیگیرد
عنوان شعر اول : از فصل سوفیات، ص۹۲
روسری ام را به باد دادم
به سمت تو
و خانه ات
که بی ریا و صمیمی بود
ترانه های آبشار
برلبهایت ریخت
پنجره ها را بستیم
وپرده ها را...
عریان شدیم از تمام آرزوهامان
رودخانه ها
به من رسید
با سدهایی که مردمانت
اشتباه کردند وزدند!
داریم از تمام جهان می رویم،
دیگر دنیا به هیچ کس برازنده نیست
عنوان شعر دوم : از فصل سوفیات، ص۸۱
توی دستهای کبود جهان
آرزوی روزهای کودکی ات
در اسارت ِخودش
فقط به تو فکر می کرد.
بزرگ شدی
و نمیشود با تو راه آمد
با نبودنت هم
هیچ قصه ای
آرام نمیگیرد
هوا سرده
وخدا هم عصبانی
یه وقت دیدی بارون زد
طوفان شد
تو هم نیومدی
فردا کی منو میبره دکتر؟!
عنوان شعر سوم : از فصل سوفیات، ص۷۶
موجودات بی آزاری اند
خیلی....
فقط دوست داشتن را
با هر زنی که می شود
تجربه می کنند
با هر زنی که می شود
نفس کشید
زنده ماند
وقتی بیدار شدی
فیلمنامه ی عقاب را بنویس
که یک شب به ماه
دست کشید و
پرهایش ریخت
نقد این شعر از : محمد مستقیمی (راهی)
نقد:
همراه عزیز نورسیده خیر مقدم!
ابتدا باید بگویم که از نام مجموعه‌ی چاپ شده‌ی شما که سه اثر آن را برای نقد فرستاده‌ای سر در نیاوردم واژه‌ی «سوفیات» را نتوانستم توجیه کنم و به برداشت درستی برسم شاید اطلاعات من برای درک آن بسنده نیست بماند!
شما شعر را خوب می‌شناسید و فضای احساس را بسیار ماهرانه به فضای استعاری خیال تبدیل می‌کنید گرچه هر سه اثر به نظر می‌رسد در فضای احساس است اما چنین نیست حتی اگر فضای احساس هم باشد نحوه‌ی روایت شما آن را به فضایی استعاری می‌برد که برای هر خواننده‌ای تأویلی متفاوت دارد و این همان ویژگی اثر هنری و شعر است.
زبانی روان و شفاف دارید و این ویژگی هم درخور ستایش است اما گهگاهی به ابهام‌های برخوردم که این شفافیت را قدری کدر می‌کند نمی‌دانم چرا کنایات شما گاهی به نظر می‌رسد قرینه‌ای ندارند یا اگر قرینه‌ای هم دارند نامناسب و خواننده به درک درستی که با روایت شما هم‌خوان باشد نمی‌رسد و گاهی هم شگردهایی در روایت شما دیده می‌شود که توجیهی ندارد و این پرسش برای خواننده پیش می‌آید که چرا لحن روایت تغییر کرده است؟ و گاهی شگردهایی در روایت است که ابهام دارد به تمام این موارد در خود آثار اشاره خواهم کرد قبل از آن لازم می‌دانم توصیه کنم که روایت اثر هنری هرچه روان‌تر و شفاف‌تر و بی‌ابهام‌تر بهتر!
همراه عزیز نورسیده خیر مقدم!
ابتدا باید بگویم که از نام مجموعه‌ی چاپ شده‌ی شما که سه اثر آن را برای نقد فرستاده‌ای سر در نیاوردم واژه‌ی «سوفیات» را نتوانستم توجیه کنم و به برداشت درستی برسم شاید اطلاعات من برای درک آن بسنده نیست بماند!
شما شعر را خوب می‌شناسید و فضای احساس را بسیار ماهرانه به فضای استعاری خیال تبدیل می‌کنید گرچه هر سه اثر به نظر می‌رسد در فضای احساس است اما چنین نیست حتی اگر فضای احساس هم باشد نحوه‌ی روایت شما آن را به فضایی استعاری می‌برد که برای هر خواننده‌ای تأویلی متفاوت دارد و این همان ویژگی اثر هنری و شعر است.
زبانی روان و شفاف دارید و این ویژگی هم درخور ستایش است اما گهگاهی به ابهام‌های برخوردم که این شفافیت را قدری کدر می‌کند نمی‌دانم چرا کنایات شما گاهی به نظر می‌رسد قرینه‌ای ندارند یا اگر قرینه‌ای هم دارند نامناسب و خواننده به درک درستی که با روایت شما هم‌خوان باشد نمی‌رسد و گاهی هم شگردهایی در روایت شما دیده می‌شود که توجیهی ندارد و این پرسش برای خواننده پیش می‌آید که چرا لحن روایت تغییر کرده است؟ و گاهی شگردهایی در روایت است که ابهام دارد به تمام این موارد در خود آثار اشاره خواهم کرد قبل از آن لازم می‌دانم توصیه کنم که روایت اثر هنری هرچه روان‌تر و شفاف‌تر و بی‌ابهام‌تر بهتر!
...
و اما اثر اول:
عنوان شعر اول : از فصل سوفیات، ص۹۲
روسری‌یم را به باد دادم
به سمت تو
و خانه‌ات
که بی‌ریا و صمیمی بود
ترانه‌های آبشار
بر لب‌هایت ریخت
پنجره‌ها را بستیم
وپرده‌ها را...
عریان شدیم از تمام آرزوهامان
رودخانه‌ها
به من رسید
با سدهایی که مردمانت
اشتباه کردند و زدند!
داریم از تمام جهان می رویم،
دیگر دنیا به هیچ کس برازنده نیست
«ترانه‌های آبشار بر لب‌هایت ریخت» کنایه‌ی موجود در این عبارت گنگ است. ترانه‌ی آبشار چیست گمان نکنم چیزی جز صدای ریزش آب باشد اگر چیز دیگری است من نمی‌دانم و همین من نمی‌دانم‌ها ابهام متن است. شاید می‌خواهید بگویید: در سخنانت همان آرامشی است که صدای آبشار به من می‌دهد احتمالاً منظور همین است اما دور شدن از فضای روایت و ناگهان به آبشار رفتن ذهن خواننده را معلق می‌کند و به فضایی می‌برد که با ریختنش برلب‌ها چندان سازگاری ندارد. روایت شفاف دور از این گره‌هاست. البته کنایات دیگری هم موجود است که با کمی کند و کاو به معنا می‌رسیم که البته آن‌ها هم که شامل رودخانه و سد باشد در همان فضای آبشار است که پیداست پرشی در خیال شما وجود دارد که شما را از فضای اتاق و پنجره و پرده به رودخانه و سد آبشار برده است. نمی‌خواهم بگویم این پرش نابجاست اما باید بدانید که ذهن و خیال با تداعی از یک فضا به فضایی دیگر پرش می‌کنند و عامل تداعی برای این پرش در متن روایت شما نیست. چه شده است که از اتاق خواب به رودخانه و آبشار و سد رفته‌ای اگر این‌ها کار خودآگاه است که از خیال بیرون آمده‌اید و خرابکاری است اما اگر در خیال عاملی وجود داشته که شما را به فضای خارج از اتاق برده آن عامل باید در روایت بیاید تا ذهن خواننده هم معلق نماند و همراه متن به فضای رودخانه و سد و آبشار برود گرچه من می‌فهمم کنایه: رودخانه‌ها به من رسید که اغراقی فروغی دارد چیست و سدها هم با معنا هستند و به همان فضای اتاق خواب می‌آیند اما پرش بی تداعی کار درستی نبود! بپذیرید!
و اثر دوم:
عنوان شعر دوم : از فصل سوفیات، ص۸۱
توی دستهای کبود جهان
آرزوی روزهای کودکی‌یت
در اسارت خودش
فقط به تو فکر می‌کرد.
بزرگ شدی
و نمیشود با تو راه آمد
با نبودنت هم
هیچ قصه‌ای
آرام نمیگیرد
هوا سرده
وخدا هم عصبانی
یه وقت دیدی بارون زد
طوفان شد
تو هم نیومدی
فردا کی منو میبره دکتر؟!
کنایه‌ی: توی »دستهای کبود جهان» کجاست؟ من تنها دریا و اقیانوس را می‌توانم از این کنایه تصور کنم که البته قرینه‌اش تنها صفت «کبود» است که به یاری نیما: «آب را بلعیده در گود کبود و هر زمان بی تابیش افزون» در شعر «آی آدم‌ها» به معنای اشاره شده رسیدم ولی اگر کنایه‌ی شما معنای دیگری دارد که باید داشته باشد قرینه‌ای برای آن نیست.
در پایان شعر:
هوا سرده
وخدا هم عصبانی... ناگهان لحن روایت محاوره می‌شود در حالی جدایی عبارت پایین از بالا مشخص نیست ظاهراً از این جا به بعد دیالوگ است گرچه قبل از آن هم خطاب است ولی دست کم می‌توانستید این قسمت را با علائم سجاوندی جدا کنید:
- هوا سرده.... البته عبارت آخر این اثر گستره‌ی تأویل را خیلی کم می‌کند چون به نظر می‌رسد راوی مادری پیر و درمانده است که می‌توانست راوی هر کس باشد و این محدود شدن راوی گستره‌ی تأویل شعر را هم محدود می‌کند که نقص است.
و اثر سوم:
عنوان شعر سوم : از فصل سوفیات، ص۷۶
موجودات بی‌آزاری‌یند
خیلی....
فقط دوست داشتن را
با هر زنی که می‌شود
تجربه می‌کنند
با هر زنی که می‌شود
نفس کشید
زنده ماند
وقتی بیدار شدی
فیلم‌نامه‌ی عقاب را بنویس
که یک شب به ماه
دست کشید و
پرهایش ریخت
عنوان شعر اول : از فصل سوفیات، ص۹۲
روسری‌یم را به باد دادم
به سمت تو
و خانه‌ات
که بی‌ریا و صمیمی بود
ترانه‌های آبشار
بر لب‌هایت ریخت
پنجره‌ها را بستیم
وپرده‌ها را...
عریان شدیم از تمام آرزوهامان
رودخانه‌ها
به من رسید
با سدهایی که مردمانت
اشتباه کردند و زدند!
داریم از تمام جهان می رویم،
دیگر دنیا به هیچ کس برازنده نیست
«ترانه‌های آبشار بر لب‌هایت ریخت» کنایه‌ی موجود در این عبارت گنگ است. ترانه‌ی آبشار چیست گمان نکنم چیزی جز صدای ریزش آب باشد اگر چیز دیگری است من نمی‌دانم و همین من نمی‌دانم‌ها ابهام متن است. شاید می‌خواهید بگویید: در سخنانت همان آرامشی است که صدای آبشار به من می‌دهد احتمالاً منظور همین است اما دور شدن از فضای روایت و ناگهان به آبشار رفتن ذهن خواننده را معلق می‌کند و به فضایی می‌برد که با ریختنش برلب‌ها چندان سازگاری ندارد. روایت شفاف دور از این گره‌هاست. البته کنایات دیگری هم موجود است که با کمی کند و کاو به معنا می‌رسیم که البته آن‌ها هم که شامل رودخانه و سد باشد در همان فضای آبشار است که پیداست پرشی در خیال شما وجود دارد که شما را از فضای اتاق و پنجره و پرده به رودخانه و سد آبشار برده است. نمی‌خواهم بگویم این پرش نابجاست اما باید بدانید که ذهن و خیال با تداعی از یک فضا به فضایی دیگر پرش می‌کنند و عامل تداعی برای این پرش در متن روایت شما نیست. چه شده است که از اتاق خواب به رودخانه و آبشار و سد رفته‌ای اگر این‌ها کار خودآگاه است که از خیال بیرون آمده‌اید و خرابکاری است اما اگر در خیال عاملی وجود داشته که شما را به فضای خارج از اتاق برده آن عامل باید در روایت بیاید تا ذهن خواننده هم معلق نماند و همراه متن به فضای رودخانه و سد و آبشار برود گرچه من می‌فهمم کنایه: رودخانه‌ها به من رسید که اغراقی فروغی دارد چیست و سدها هم با معنا هستند و به همان فضای اتاق خواب می‌آیند اما پرش بی تداعی کار درستی نبود! بپذیرید!
و اثر دوم:
عنوان شعر دوم : از فصل سوفیات، ص۸۱
توی دستهای کبود جهان
آرزوی روزهای کودکی‌یت
در اسارت خودش
فقط به تو فکر می‌کرد.
بزرگ شدی
و نمیشود با تو راه آمد
با نبودنت هم
هیچ قصه‌ای
آرام نمیگیرد
هوا سرده
وخدا هم عصبانی
یه وقت دیدی بارون زد
طوفان شد
تو هم نیومدی
فردا کی منو میبره دکتر؟!
کنایه‌ی: توی »دستهای کبود جهان» کجاست؟ من تنها دریا و اقیانوس را می‌توانم از این کنایه تصور کنم که البته قرینه‌اش تنها صفت «کبود» است که به یاری نیما: «آب را بلعیده در گود کبود و هر زمان بی تابیش افزون» در شعر «آی آدم‌ها» به معنای اشاره شده رسیدم ولی اگر کنایه‌ی شما معنای دیگری دارد که باید داشته باشد قرینه‌ای برای آن نیست.
در پایان شعر:
هوا سرده
وخدا هم عصبانی... ناگهان لحن روایت محاوره می‌شود در حالی جدایی عبارت پایین از بالا مشخص نیست ظاهراً از این جا به بعد دیالوگ است گرچه قبل از آن هم خطاب است ولی دست کم می‌توانستید این قسمت را با علائم سجاوندی جدا کنید:
- هوا سرده.... البته عبارت آخر این اثر گستره‌ی تأویل را خیلی کم می‌کند چون به نظر می‌رسد راوی مادری پیر و درمانده است که می‌توانست راوی هر کس باشد و این محدود شدن راوی گستره‌ی تأویل شعر را هم محدود می‌کند که نقص است.
و اثر سوم:
عنوان شعر سوم : از فصل سوفیات، ص۷۶
موجودات بی‌آزاری‌یند
خیلی....
فقط دوست داشتن را
با هر زنی که می‌شود
تجربه می‌کنند
با هر زنی که می‌شود
نفس کشید
زنده ماند
وقتی بیدار شدی
فیلم‌نامه‌ی عقاب را بنویس
که یک شب به ماه
دست کشید و
پرهایش ریخت
...
کنایه‌ی: « موجودات بی‌آزاری‌یند» که قطعاً کنایه عکس و تعریض است تعریض آن چندان مشخص نیست هیچ قرینه‌ای برای این تعریض نیست شاید هم این موجودات که با هر زنی راحتند ایرادی ندارند به هر حال این کنایه می‌تواند تعریض هم نباشد اما به نظر من باید باشد چون دمدمی مزاجی نمی‌تواند حسن باشد به هر حال قرینه‌ی تعریض قدری ضعیف است.
تمثیل پایانی «فیلمنامه عقاب» هم به نظر می‌رسد با پرش در خیال اتفاق افتاده که باز هم عامل تداعی کننده در متن نیست.
همراه عزیز و خوش ذوق موشکافی وسواسی مرا ببخشید لازم دیدم که برای بهتر شدن آثارتان ظالمانه برخورد کنم اگر آثارتان را شایسته نمی‌دیدم این قدر موشکافی نمی‌کردم.
نکته‌ی دیگر این که آثار چاپ شده را چرا به نقد گذاشته‌اید؟ آیا ممکن است در چاپ‌های بعدی ویرایش کنید؟ یا تنها برای آموزش چنین کرده‌اید؟
تمثیل پایانی «فیلمنامه عقاب» هم به نظر می‌رسد با پرش در خیال اتفاق افتاده که باز هم عامل تداعی کننده در متن نیست.
همراه عزیز و خوش ذوق موشکافی وسواسی مرا ببخشید لازم دیدم که برای بهتر شدن آثارتان ظالمانه برخورد کنم اگر آثارتان را شایسته نمی‌دیدم این قدر موشکافی نمی‌کردم.
نکته‌ی دیگر این که آثار چاپ شده را چرا به نقد گذاشته‌اید؟ آیا ممکن است در چاپ‌های بعدی ویرایش کنید؟ یا تنها برای آموزش چنین کرده‌اید؟
منتقد : محمد مستقیمی (راهی)
